Wykład 2
„Immunologia”
26.02.2007r.


Temat: Układ limfatyczny.


UKŁAD LIMFATYCZNY
Tkanki limfatyczne występują jako pierwotne (centralne) narządy chłonne (grasica) oraz znajdujące pod ich kontrolą obwodowe (wtórne) tkanki chłonne (śledziona, węzły chłonne).

Komórki biorące udział w odpowiedzi immunologicznej pochodzą od wspólnej komórki macierzystej – hematopoetycznej komórki pnia przypominającej małe limfocyty.
W okresie płodowym komórki hematopoetyczne pojawiają się kolejno w: woreczku żółtkowym 


W szpiku kostnym znajdują się komórki hematopoetyczne różnych linii komórkowych i o różnym stopniu dojrzałości.

Komórki te umiejscowione są:
•    Między komórkami tłuszczowymi;
•    Cienkimi pasmami tkanki łącznej;
•    Włókna kolagenowe;
•    Fibroblasty;
•    Komórkami dendrytycznymi.

Komórki hematopoetyczne samoodnawiają się tworząc nowe komórki pnia lub różnicują się w komórki pnia drugiego rzędu. Te ostatnie są komórkami macierzystymi komórek należących do odmiennych linii o zróżnicowanych funkcjach (linia erytroidalna, megakariocytarna, glanulocytarna, monocytarna i limfocytarna).

Proliferacja i dojrzewanie komórek prekursorowych w szpiku znajduje się pod wpływem czynników wzrostowych o wyspecjalizowanej funkcji – clony stimulating factors (CSF).

RÓŻNICOWANIE LIMFOCYTÓW:
•    U ptaków limfocyty B różnicują się w Kaletce Fabrycjusza (bursa fabrici), która znajduje się w okolicy kloaki.
•    U ssaków limfocyty B różnicują się w szpiku (centralny i obwodowy narząd limfatyczny).
•    U kręgowców limfocyty T różnicują się w grasicy;
•    Grasica i kaletka embrionalnie pochodzi z nabłonka jelitowego. Ze względu na swoje pochodzenie nazwane zostały narządami limfoepitelialnymi. Ich usunięcie we wczesnej fazie rozwoju ontogenetycznego prowadzi do efektów odporności;

POWSTANIE I ROZWÓJ LIMFOCYTÓW T i B:
W szpiku kostnym powstają komórki pnia I i II rzędu, produkują prelimfocyty. Część tych prelimfocytów trafia do grasicy  limfocyty T, inne do kaletki Fabrycjusza  limfocyty B oraz do szpiku  limfocyty B. Później limfocyty T i B wędrują do węzłów chłonnych, śledziony, migdałków.

GRASICA
Grasica jest narządem, w którym przebiega rozwój limfocytów T i odpowiedzi komórkowej.
Zbudowana jest z dwóch otorbionych płatów umiejscowionych za mostkiem powyżej serca.
Aktywność grasicy jest największa podczas życia płodowego i we wczesnym dzieciństwie. Po osiągnięciu dojrzałości grasica ulega atrofii, ale nigdy całkowicie nie zanika.

BUDOWA GRASICY:
Grasica zbudowana jest z:
•    Korowych i rdzeniowych komórek nabłonkowych;
•    Komórek stromalnych;
•    Komórek dendrytycznych splatających się;
•    Makrofagów;

Grasica współpracuje z UKŁADEM HORMONALNYM.
Tymektomia powoduje redukcje hormonów przysadki i atrofie gonad, natomiast hipefizektomia – atrofii grasicy.
Grasiczne komórki nabłonkowe wytwarzają hormony TYMOZYNĘ i TYMOPOETYNĘ, które razem z cytokinami (np. IL – 7) wpływają na dojrzewanie i przekształcanie się trombocytów w limfocyty T.

ŚLEDZIONA
Śledziona jest dużym otorbionym narządem, z gąbczastym wnętrzem (miazga śledziony), o kształcie fasoli.
Usytuowana jest po lewej stronie pod przeponą.
Do śledziony wnika tętnica śledzionowa, której odgałęzienia otoczone są przez tkankę limfatyczną (miazga biała).
Śledziona jest bardzo ukrwiona.
Miazga biała tworzy wysklepi pomiędzy siecią tkanki włóknistej zawierającej erytrocyty (miazga czerwona). Ze środkowymi tętniczkami związane są pochewki limfatyczne, obszary zawierające głównie limfocyty T i komórki dendrytyczne splatające się.
Grudki limfatyczne (pierwotne) umiejscowione są wśród pochewek i zawierają przede wszystkim komórki dendrytyczne grudek i limfocyty B. Podczas odpowiedzi immunologicznej grudki te rozwijają się w ośrodki rozmnażania (stają się grudkami wtórnymi).
Okołotętniczkowe pochewki limfatyczne oddzielone od miazgi czerwonej strefą brzeżną zawierającą makrofagi i limfocyty B.
Środkowe tętniczki w pochewce rozdzielają się jak gałęzie drzewa. Przestrzeń pomiędzy tymi gałęziami jest wypełniona miazgą czerwoną zbudowaną ze sznurów zawierających komórki plazmatyczne i makrofagi (zatoki śledzionowe).

Śledziona jest głównym elementem układu jednojądrzastych komórek żernych, zawiera dużą liczbą fagocytów. Śledziona nie ma naczyń limfatycznych, są tylko naczynia krwionośne.

FUNKCJE ŚLEDZIONY:
•    Przesączanie krwi;
•    Wychwytywanie z krwi mikroorganizmów;
•    Wytwarzanie przeciwko mikroorganizmom odpowiedzi immunologicznej (odpowiedzi limfocytów B na antygeny polisacharydowe – otoczka bakterii).
•    Usuwanie uszkodzonych erytrocytów i kompleksów immunologicznych (przeciwciało – antygen);
•    Jest rezerwuarem erytrocytów;
•    Osobniki po usunięciu śledziony SPLENEKTOMII wykazują dużą wrażliwość na zakażenia bakteriami otoczkowymi np. dwoinkami zapalenia płuc, i zwiększoną podatnością na zachorowanie na MALARIĘ, ponieważ zarodziec malarii rozwija się w erytrocytach, które usuwane są w śledzionie, a gdy nie ma śledziony nie ma jak być usunięty.
             
Dlaczego śledziona się powiększa?
W chorobie zakaźnej limfocyty T i B oraz komórki dendrytyczne powiększają się dwukrotnie.

WĘZŁY CHŁONNE:
Występują w różnych miejscach układu limfatycznego.
Pod torebką łącznotkankową znajduje się : zatoka brzeżna, kora, strefa przykorowa, rdzeń.
Powiększone węzły chłonne są pobierane do posiewu podczas sekcji zwłok.

Rys. WĘZEŁ CHŁONNY
KORA:
Zawiera grudki limfatyczne, które pod wpływem antygenów powiększają się (można w nich wyróżnić ośrodki rozmnażania). Grudki zawierają limfocyty B i komórki dendrytyczne.

STREFA PRZYKOROWA (grasiczozależna):
Zawiera dużo limfocytów T wymieszanych z komórkami dendrytycznymi splatającymi się.

FUNKCA WĘZŁÓW CHŁONNYCH:
•    Filtracja limfy;
•    Wywarzanie odpowiedzi immunologicznej przeciwko każdemu zatrzymanemu mikroorganizmowi.

Węzły chłonne (limfatyczne) - leżą na przebiegu naczyń limfatycznych. Budową przypominają gęstą siatkę. Dzięki tej właściwości oraz zdolności żernej (fagocytozie) znajdujących się w węzłach monocytów, oczyszczają limfę z drobnoustrojów i ich toksyn. Zaś dzięki limfocytom namnażającym się w nich, uczestniczą w mechanizmach odpornościowych organizmu.
Skupiają się tam, gdzie ma miejsce kontakt ze środowiskiem zewnętrznym. Koncentrują się przy dużych narządach (pod pachami, w pachwinach).
Często powiększają się przy śwince, różyczce i innych chorobach. Wielkość węzłów chłonnych waha się od 2-4 do 30mm (w stanach zapalnych i chorobach).

Limfadenopatia (łac. lymphadenopathia) - jest to powiększenie węzłów chłonnych na skutek stymulacji antygenowej. Prawidłowe węzły chłonne u ludzi nie przekraczają 1-2cm średnicy, większość jest jednak znacznie mniejsza. Są ruchome względem otoczenia oraz niebolesne w badaniu palpacyjnym.


NAPŁYWANIE LIMFY:
•    Limfa napływająca z tkanek lub z poprzedniego węzła limfatycznego przechodzi przez: naczynia limfatyczne doprowadzające do zatoki brzeżnej, korę, strefę przykorową, rdzeń;
•    Limfa z zatok rdzennych przedostaję się do naczyń limfatycznych odprowadzających i przez miększe naczynia limfatyczne powraca do krwi;
•    Limfocyty z tkanek przedostają się do węzłów chłonnych przez doprowadzające naczynia limfatyczne, natomiast z krwi poprzez wyspecjalizowane naczynia włosowate, żyłki z wysokim śródbłonkiem, które znajdują się w strefie przykorowej węzła.
•    Limfocyty b z krwi migrują do kory, gdzie tworzą grudki limfatyczne (obszary B – zależne).


TKANKI LIMFATYCZNE ZWIĄZANE Z BŁONAMI ŚLUZOWYMI:

Tkanki limfatyczne zwiane z błonami śluzowymi (MALT):
•    Głównym miejscem wnikania drobnoustrojów są powierzchnie nabłonkowe zawierające komórki wydzielające śluz;
•    50% masy limfoidalnej występuje w obrębie tych powierzchni

TKANKA LIMFATYCZNA:
Zawiązana z tym obszarem – tkanka limfatyczna związana z błonami śluzowymi MALT – mucosa associated lymphoid tissue.

Tkanka limfatyczna związana z nosem (NALT):
•    NALT składa się z: tkanki występującej w tylnej części nosa (migdałki gardłowe) i z tkanki składającej się z pierścieni Waldeyera (migdałki podniebienne i językowe);
•    Struktura NALT jest podobna do węzłów limfatycznych, ale nie ma naczyń limfatycznych doprowadzających. Antygeny są wciągnięte do głębokich bruzd limfo-nabłonkowych, skąd są transportowane do grudek limfatycznych;
•    W skład grudek wchodzą limfocyty b otoczone limfocytami T. w obrębie grudek występują ośrodki rozmnażania, w których zachodzi proliferacja zależna od antygenu.

Tkanka limfatyczna związana z układem pokarmowym (GALT):
Najbardziej aktywne są kępki Peyera, grudki limfatyczne i limfocyty występujące między komórkami nabłonkowymi oraz pod błoną właściwą.
Mechanizm analityczny jelit składa się z wyspecjalizowanych komórek nabłonkowych, komórek M i ściśle z nimi związanych APC (komórki prezentujące antygen).
Komórki M pobierają obie cząsteczki, cząsteczki przekazują APC. Z kolei AMC prezentują antygen poprzez cząsteczkę MHC klasy I lub MHC klasy II limfocytom T. Analiza antygenu skutkuje tolerancją pokarmową lub też odpornością.
Mieszanina komórek nabłonkowych, APC i limfocytów tworzy tzw. skupienia tkanki limfatycznej. Skupienia te występują w określonych obszarach układu pokarmowego, np. kępki Peyera występują w końcowej części jelita krętego.
Limfocyty stymulowane w obrębie GALT migrują do innych komórek limfocytów związanych z błonami śluzowymi (gr. mlecznych, ślinowych) by chronić je przed inwazją przez te same bakterie.

Tkanka limfatyczna związana z oskrzelami (BALT):
BALT – podobna jest do kępek Peyera.
Zbudowana jest ze skupień limfocytów tworzących grudki i występuje w płatach płuc, pod nabłonkiem wzdłuż oskrzeli.
Większość limfocytów grudkach to limfocyty B. Pobieranie antygenu odbywa się z udziałem komórek nabłonkowych leżących pod powierzchnią śluzu oraz APC i komórk M, które transportują antygen do warstw zawierających limfocyty.